Bài viết được sự tư vấn của Bác sĩ Trương Hữu Khanh, Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh, bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM, cố vấn chuyên môn Trung tâm tiêm chủng cho Trẻ em và Người lớn VNVC.

Bệnh Covid-19 nguy hiểm như thế nào?

Có thể nói, Covid-19 là thảm họa mang lại thiệt hại nặng nề nhất cho nhân loại, kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai. Sau gần 1 năm Covid-19 bùng lên tại Trung Quốc, dịch bệnh vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân toàn thế giới với những diễn biến khôn lường. Thậm chí, bệnh vẫn tiếp tục gia tăng, mặc dù nhiều nước đã tích cực áp dụng các biện pháp phòng, chống bệnh.

Theo thống kê của Bộ Y tế, top 5 quốc gia hiện đứng trên đỉnh dịch Covid-19 lần lượt theo thứ tự là Mỹ (với hơn 13 triệu ca mắc, hơn 250 ngàn người tử vong); Ấn Độ (với hơn 9 triệu ca mắc, hơn 136 ngàn người tử vong); Brazil (với hơn 6 triệu ca mắc, hơn 170 ngàn người tử vong); Nga (với hơn 2 triệu ca mắc, hơn 30 ngàn người tử vong); Pháp (với hơn 2 triệu ca mắc, hơn 50 ngàn người tử vong).

Có thể thấy, làn sóng Covid-19 đang đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe người dân, cướp đi mạng sống của hàng triệu người trên khắp thế giới. Đáng sợ hơn, người nhiễm Covid-19 thường có diễn biến thất thường và phức tạp. Ở giai đoạn đầu, bệnh diễn biến chậm và âm thầm, nhưng sau đó rất nhiều ca bệnh đột ngột diễn biến nặng, phải thở oxy, thở máy, hoặc hỗ trợ tuần hoàn hô hấp.

Theo kết quả báo cáo trên 138 bệnh nhân nhập viện do Covid-19 của tạp chí Y khoa Hoa Kỳ, có 16,7% bệnh nhân xuất hiện chứng rối loạn nhịp tim; 7,2% bệnh nhân tổn thương tim cấp tính, cùng một số biến chứng khác của Covid-19. Covid-19 đang khiến gánh nặng tim mạch – chuyển hóa cao hơn, biến chứng của Covid-19 có thể xuất hiện ở tim đồng thời làm nhiễm độc các cơ quan nội tạng khác do độc tố của virus, gây: tổn thương gan – thận cấp tính, sốc nhiễm trùng, đông máu rải rác nội mạch, hội chứng viêm đa hệ ở trẻ em…

Danh sách các biến chứng của Covid-19 cực kỳ nguy hiểm

1. Viêm phổi cấp

Từ thời điểm Trung Quốc còn là điểm nóng đầu tiên trên cả thế giới, hứng chịu sự càn quét của làn sóng Covid-19, các dữ liệu phân tích đã cho thấy viêm phổi cấp là biến chứng của Covid-19 nguy hiểm và phổ biến nhất ở người bệnh.

Phổi là môi trường trú ngụ và phát triển yêu thích nhất của loại virus gây bệnh Covid-19. Theo chuyên gia về virus của Đại học Maryland (Mỹ), giáo sư Matthew B.Frieman cho biết, virus gây bệnh Covid-19 tấn công vào phổi qua 3 giai đoạn như SARS.

Giai đoạn 1: những ngày đầu khi mới nhiễm bệnh, virus xâm nhập vào phổi bằng cách vượt hàng rào bảo vệ của hệ hô hấp, và hình thành ổ virus. Rất nhiều bệnh nhân mắc Covid-19 bị viêm cả hai lá phổi và đi kèm triệu chứng khó thở.

Giai đoạn 2: trước sự xâm nhập ồ ạt của virus, cơ thể con người tự vệ bằng cách tăng cường tế bào miễn dịch đến phổi. Nếu các tế bào miễn dịch hoạt động hiệu quả, có thể kiểm soát được tình trạng viêm giới hạn ở bộ phận nhiễm virus sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho người bệnh. Tuy nhiên, trong trường hợp bệnh nhân miễn dịch quá mức, tế bào miễn dịch tấn công luôn cả tế bào lành sẽ khiến tình trạng của người bệnh càng thêm xấu đi. Trường hợp phi công người Anh – bệnh nhân nhiễm Covid-19 được điều trị tại nước ta, đã gặp phải tình trạng này.

Giai đoạn 3: tổn thương ở phổi tiếp tục lan rộng, dẫn đến suy hô hấp cấp tính, và tử vong. Dù có được cứu sống, người bệnh phải chịu những tổn thương nặng nề ở phổi và không thể hồi phục.

Theo thống kê trên 113 trường hợp bệnh nhân tử vong do Covid-19 tại một bệnh viện ở Trung Quốc, toàn bộ trường hợp tử vong đều do biến chứng viêm phổi, suy hô hấp cấp tính và nhiễm trùng.

2. Hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS)

Hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS) là một biến chứng của Covid-19. Hội chứng này xảy ra khi phổi của người bệnh bị tổn thương nghiêm trọng do các cuộc tấn công của virus, gây tích tụ dịch trong túi khí, cản trở oxy vào máu và các phần còn lại của cơ thể, từ đó dẫn đến tình trạng suy hô hấp và thậm chí là tử vong nếu bệnh nhân không được cứu chữa kịp thời.

Do triệu chứng ARDS không đặc hiệu, chẩn đoán bệnh chỉ có thể dựa vào những yếu tố sau đây: khó thở tăng nhanh, tím môi, đầu chi; đáp ứng kém với oxy liệu pháp; tổn thương phế nang lan tỏa hai bên và tiến triển nặng dần (có thể xác định bằng phương pháp X-quang ngực); oxy máu giảm PaO2/FiO2 ≤ 300 mmHg với PEEP ≥ 5 cmH2O. Do triệu chứng bệnh không đặc hiệu, các bác sĩ cần xác định căn cứ vào tình trạng bệnh sử của bệnh nhân, kết hợp cùng khám thực thể để chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý hô hấp khác, từ đó xác định phương pháp điều trị tối ưu cho bệnh nhân.

Nếu không được điều trị kịp thời, suy hô hấp cấp tính có thể gây tử vong. Theo số liệu của Hiệp hội lồng ngực Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc ARDS mỗi năm tại nước này là 360 ngàn trường hợp, trong đó có 36% trường hợp tử vong trong thời gian nằm viện. Tùy thuộc vào nguyên nhân gây nên tình trạng ARDS, mà con số này có thể cao hơn. Công tác điều trị bệnh ARDS hết sức khó khăn, bệnh nhân phải mang theo máy Oxy bên mình mọi lúc mọi nơi, hoặc thậm chí phải tiến hành phẫu thuật mở khí quản để hỗ trợ hô hấp trong một số trường hợp.

suy ho hap cap do covid-19

3. Tổn thương gan cấp tính

Theo thống kê của Reuters Health, có đến 54% bệnh nhân Covid-19 có những tiến triển bất thường về men gan. Gần đây, các nhà cứu của khoa Y thuộc Đại học Hồng Kông (CU Medicine) cũng đã tiến hành khảo sát trên 1.000 bệnh nhân nhiễm Covid-19 tại nước này, kết quả tổn thương gan được phát hiện trên khoảng 20% bệnh nhân.

Hiện các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục tiến hành các cuộc nghiên cứu, nhằm chẩn đoán xác định tổn thương gan có liên quan trực tiếp đến virus gây bệnh Covid-19 hay không, hay do một yếu tố nào khác. Tuy nhiên, một điều chắc chắn rằng, những người có bệnh lý nền bao gồm bệnh lý về gan có nguy cơ mắc bệnh Covid-19 và tiến triển nặng hơn các bệnh nhân nhiễm Covid-19 khác, nếu không được kiểm soát tốt.

Vậy trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, những bệnh nhân bị rối loạn chức năng gan cần chú ý theo dõi tình trạng sức khỏe cẩn thận, sử dụng thuốc bảo vệ gan khi cần thiết. Bệnh nhân bị tổn thương gan nặng nên sử dụng hệ thống lọc máu gan nhân tạo, nhằm loại bỏ các chất trung gian gây viêm và ngăn chặn cơn bão cytokine (hay hội chứng giải phóng cytokine) có thể gây nguy hiểm cho gan và những cơ quan khác.

4. Tổn thương tim cấp tính

Dịch Covid-19 làm gia tăng đáng kể các biến chứng tim mạch. Theo báo cáo của tạp chí Y khoa Hoa Kỳ, trong số 138 bệnh nhân nhập viện do Covid-19, có 16,7% bệnh nhân xuất hiện chứng rối loạn nhịp tim; 7,2% bệnh nhân tổn thương tim cấp tính gồm suy tim cấp tính, viêm cơ tim, nhồi máu cơ tim và ngừng tim, 70% người bệnh tim mạch bị tổn thương cơ tim do virus gây bệnh Covid-19 đã tử vong. Biến chứng tim mạch ở bệnh nhân nhiễm Covid-19 cũng tương tự như biến chứng ở bệnh nhân nhiễm SARS, MERS và cúm.

Theo các chuyên gia Y tế, các biến chứng tim mạch xảy ra do virus gây bệnh Covid-19 ức chế hệ miễn dịch của cơ thể, từ đó làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng, giảm hàm lượng oxy trong máu và gây rối loạn nhịp tim. Mặt khác, sự tấn công của các virus lạ có thể gây nên phản ứng kích thích miễn dịch tạo ra “báo động giả” gây kích thích hoạt động của thần kinh và làm tăng huyết áp, tăng nhịp tim.

Các cuộc nghiên cứu về biến chứng tim mạch ở bệnh nhân Covid-19 vẫn đang được diễn ra. Hiện vẫn chưa có bất kỳ báo cáo nào về tỷ lệ biến chứng tim mạch giữa bệnh nhân có và không có bệnh nền tim mạch trước đó. Do đó, bệnh nhân tim mạch cần được theo dõi thường xuyên, dùng thuốc định kỳ và ý thức được rằng bản thân thuộc nhóm nguy cơ cao nhiễm bệnh và diễn biến nặng khi mắc Covid-19. Tuy nhiên, không phải vì thế mà bệnh nhân hoang mang, lo lắng, mà hãy giữ vững ý chí mạnh mẽ, cẩn trọng, và có ý thức hơn trong việc bảo vệ sức khỏe của bản thân, gia đình, xã hội.

5. Tổn thương thận cấp tính (AKI)

Không chỉ tấn công phổi, virus SARS-CoV-2 còn gây tổn thương ở thận của người bị nhiễm virus. Tổn thương thận cấp tính (AKI) có thể xảy ra ngay cả với nhóm người không có tiền sử bệnh thận trước đây, làm gia tăng nguy cơ tiến triển thành bệnh thận mạn tính ở bệnh nhân nhiễm Covid-19.

AKI được tìm thấy trong khoảng 15% người bệnh nhập viện do Covid-19, trong đó có nhiều ca bệnh cần lọc máu. Thậm chí, nếu người mắc bệnh Covid-19 cần phải được Săn Sóc Đặc Biệt (ICU) thì tỷ lệ mất chức năng thận còn cao hơn 20%. Chính điều này đã gây áp lực nặng nề lên các đơn vị y tế, đơn vị lọc máu, dẫn đến tình trạng thiếu hụt trầm trọng các trang thiết bị lọc máu, cũng như các nguồn nhân lực được đào tạo bài bản những kiến thức chuyên sâu về lọc máu.

Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh: “Biến chứng của Covid-19 gây tổn thương thận cấp tính đang là nỗi trăn trở của các đơn vị y tế trên toàn thế giới. Sự thiếu hụt trang thiết bị, vật tư và nhân viên y tế tham gia vào việc chăm sóc bệnh nhân tổn thương thận cấp tính khi mắc Covid-19, là bài toán mà chúng ta cần phải giải quyết trong thời điểm này. Nếu không, bệnh thận mạn tính sẽ là tàn dư lâu dài do Covid-19 để lại, ngay cả khi vắc xin phòng bệnh Covid-19 được phổ biến rộng rãi trên toàn cầu”.

6. Nhiễm trùng thứ phát

Nhiễm trùng thứ phát là nhiễm trùng trên cơ thể đang bị suy yếu do nhiễm trùng khác. Đây là tình trạng nhiễm trùng không liên quan đến nguyên nhân đầu tiên người bệnh gặp phải. Ví dụ như nhiễm Candida trên bệnh nhân HIV/AIDS. Thủ phạm gây nên tình trạng nhiễm trùng thứ phát là tụ cầu khuẩn và liên cầu. Nhiễm trùng thứ phát có thể gặp phải ở bệnh nhân nhiễm Covid-19, nhưng không phổ biến. (1)

7. Sốc nhiễm trùng

Sốc nhiễm trùng (hay sốc do nhiễm trùng máu) xảy ra khi tình trạng nhiễm trùng trong cơ thể khiến huyết áp hạ thấp đến mức báo động. Đây là một biến chứng phức tạp và nguy hiểm của tình trạng nhiễm trùng, có thể đe dọa tính mạng người bệnh.

Sốc do nhiễm trùng máu thường diễn tiến theo ba giai đoạn:

Nhiễm trùng máu: là tình trạng nhiễm trùng lan đến máu và lan đến cơ thể;

Nhiễm trùng máu nghiêm trọng ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan khác như: não, tim, thận,…

Sốc nhiễm trùng xảy ra khiến tình trạng huyết áp giảm đến mức báo động, dẫn đến suy hô hấp, suy tim, và tử vong nếu không được cứu chữa kịp thời.

8. Đông máu rải rác nội mạch

Đông máu là biến chứng của Covid-19 vừa được phát hiện trong thời gian gần đây. Các nghiên cứu của Pháp và Hà Lan được tiến hành trên bệnh nhân Covid-19 cho thấy, có đến 30% người bệnh bị thuyên tắc phổi, và điều này xảy ra khi các cục máu đông từ tĩnh mạch sâu trong chân di chuyển đến phổi. Hệ thống Y tế Mount Sinai của Manhattan (Mỹ) ghi nhận 5 trường hợp đột quỵ do Covid-19, có dấu hiệu đông máu.

Điều khiến các nhà khoa học lo ngại là vị trí xuất hiện của các cục máu đông ở bệnh nhân Covid-19. Chúng xuất hiện trong các ống thông động mạch, và bộ lọc cho bệnh nhân suy thận. Nếu các cục máu đông không được điều trị, chúng sẽ gây cản trở lượng máu lưu thông trong phổi, gây khó thở, khiến sức khỏe người bệnh suy kiệt nhanh và gia tăng nguy cơ tử vong. Ngoài ra, các cục máu đông cũng có thể xuất hiện ở một số vị trí khác trong cơ thể, gây tổn hại tim, thận, và một số cơ quan khác.

9. Tiêu cơ vân

Tiêu cơ vân xảy ra khi các tế bào cơ vân bị tổn thương dẫn đến việc giải phóng một loạt chất trong tế bào cơ vào máu. Hiện tượng này dẫn đến rối loạn nước điện giải, toan chuyển hóa, tăng Kali máu, tắc ống thận gây suy thận cấp (do giải phóng myoglobin), suy hô hấp tiến triển (ARDS) và đông máu rải rác trong lòng mạch (do giải phóng các hoạt chất kinin, prostaglandin, serotonin)…

Tiêu cơ vân có thể xảy ra do chấn thương trực tiếp, thiếu máu cục bộ cấp tính, nhiễm độc cấp hay nhiễm khuẩn và nhiễm virus. Tiêu cơ vân là một biến chứng của Covid-19 cực kỳ hiếm gặp. Khi phát hiện biến chứng, các bác sĩ cần theo dõi sát sao để ngăn ngừa biến chứng tiến triển và nguy cơ tử vong ở người bệnh.

10. Hội chứng viêm đa hệ thống ở trẻ em (MIS-C)

Hội chứng viêm đa hệ ở trẻ em là tình trạng viêm các bộ phận khác nhau trong cơ thể, như: tim, phổi, thận, não, cơ quan tiêu hóa,… Nguyên nhân dẫn đến hội chứng viêm đa hệ hiện nay vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên, tình trạng này được phát hiện ở những trẻ em nhiễm Covid-19 hoặc có tiếp xúc gần với bệnh nhân nhiễm Covid-19.

Những trẻ em mắc hội chứng viêm đa hệ thường có những triệu chứng như: sốt, đau bụng, nôn ói, tiêu chảy, đau cổ, phát ban, mắt đỏ, mệt mỏi. Khi gặp những dấu hiệu sau, phụ huynh cần thông báo ngay cho bác sĩ điều trị, vì lúc này bệnh đã tiến triển nặng: khó thở, đau tức ngực, môi hoặc mặt tái xanh, đau bụng nghiêm trọng, không thể thức dậy hay duy trì tỉnh táo.

Hội chứng viêm đa hệ có thể khiến tình trạng sức khỏe bệnh nhân diễn biến nguy kịch, thậm chí tử vong. Tuy nhiên, phụ huynh không nên quá lo lắng khi phát hiện trẻ mắc MIS-C mà hãy tuân thủ theo đúng chỉ định điều trị của các bác sĩ, để sức khỏe bệnh nhi mau hồi phục.

11. Da liễu: phát ban, rụng tóc

Sáu nhóm triệu chứng ở bệnh nhân Covid-19 được các nhà khoa học phân loại hầu như có những biểu hiện cơ bản như: sốt, đau đầu, ho, đau họng,… Tuy nhiên, gần đây các nhà khoa học lại tiếp tục khám phá ra một dấu hiệu mới khá phổ biến ở bệnh nhân Covid-19 là rụng tóc và các vấn đề về da liễu như phát ban.

Cụ thể, một cuộc khảo sát được tiến hành trên 1.100 bệnh nhân Covid-19 cho thấy, người bệnh rụng tóc nhiều. Juli Fisher, một nữ y tá mắc bệnh Covid-19 hồi tháng 3, cho biết cô đã trải qua hầu hết các triệu chứng đặc trưng của Covid-19, song rụng tóc xảy ra ngày càng nhiều sau vài tuần mắc bệnh. Hiện các trung tâm phòng chống và kiểm soát dịch bệnh vẫn chưa xem rụng tóc triệu chứng chính thức của Covid-19, tuy nhiên không thể phủ định rằng rụng tóc vẫn xuất hiện ở nhiều người bệnh (chiếm 27%).

12. Thần kinh: gặp vấn đề khứu giác, vị giác, khó ngủ, khó tập trung, vấn đề trí nhớ

Rối loạn chức năng thần kinh thường gặp ở hơn 80% bệnh nhân, với các biểu hiện đặc trưng như gặp vấn đề khứu giác, vị giác, khó ngủ, khó tập trung và vấn đề về trí nhớ. Trong một số trường hợp hy hữu, rối loạn chức năng thần kinh ở người bệnh Covid-19 có thể dẫn đến tử vong, như trường hợp của bệnh nhân Chad Dorrill, 19 tuổi tại Mỹ.

Là sinh viên năm hai trường đại học Appalachian State ở Boone, North Carolina (Mỹ), với tương lai rộng mở, đầy hứa hẹn, Chad Dorrill khiến nhiều người bàng hoàng khi bỗng nhiên không thể đi lại và qua đời sau khi nhiễm Covid-19. Ngày 7/9, bệnh nhân Chad Dorrill nhận được kết quả dương tính với Covid-19, và được cách ly 10 ngày.

Sau khi đi học trở lại, bệnh nhân có các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng: không thể cử động tay chân. Bác sĩ cho hay, trường hợp của Chad rất hiếm gặp, virus không chỉ tấn công hệ hô hấp, mà còn tác động vào não của người bệnh. Sau sự ra đi của Chad, mẹ của bệnh nhân chia sẻ: “Nếu trường hợp này có thể xảy ra với một cậu bé 19 tuổi khỏe mạnh, thì cũng có thể xảy đến với bất cứ ai”.

“Covid-19 gây ra rất nhiều trường hợp thương tâm xảy ra mỗi ngày trên toàn thế giới. Từ đó, chúng ta cần nghiêm túc đánh giá lại những tác động mà đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân. Mọi người cần hết sức thận trọng và cần khai báo ngay cho các cơ quan y tế khi có triệu chứng của bệnh”, bác sĩ Trương Hữu Khanh chia sẻ.

13. Tâm thần: trầm cảm, lo lắng, tâm trạng thay đổi

Bên cạnh những ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh, Covid-19 còn gây ra những tác động không nhỏ đến tinh thần. ⅓ người trưởng thành ở Mỹ có biểu hiện rối loạn lo lắng, 800 bác sĩ tâm lý, nhà tư vấn ở Singapore trực chiến đường dây nóng tư vấn tâm lý và tài chính liên quan đến dịch Covid-19.

Đây là những tín hiệu cho thấy những tác động tiêu cực của đại dịch lên đời sống tinh thần của người dân. Cụ thể, Covid-19 gây ra tình trạng mất oxy máu, tác động đến hành vi của bệnh nhân; hay mất vị giác ảnh hưởng đến ăn uống, sức khỏe người bệnh.

Mặc khác, theo cảnh báo của Tổ chức Y tế Thế giới, các biện pháp chống dịch có thể khiến người dân cảm thấy lo lắng, cô đơn, mất ngủ. Phong tỏa cũng có thể làm gia tăng bạo lực gia đình. Dịch vụ gia đình Whispering Hearts (Singapore) cho biết, so với cùng kỳ tháng 4 năm trước, tỷ lệ bạo lực gia đình tăng lên 23%.

Đó là chưa kể đến việc đại dịch gây ra những tác động trực tiếp đến tài chính, làm người lao động gia tăng lo ngại về mất việc, giảm lương; các doanh nghiệp áp lực về việc chi trả hóa đơn, giữ người lao động.

Tỷ lệ mắc các vấn đề nghiêm trọng và tử vong cao do Covid-19 lên đến 19% ở người bệnh trên 70 tuổi, 10,5% người bệnh tim mạch, 7,3% người mắc bệnh đái tháo đường… Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã phân loại 3 nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh Covid-19 và diễn tiến nghiêm trọng như sau:

Người lớn tuổi: các triệu chứng nguy hiểm của bệnh tăng theo tuổi tác. Ở những người từ 65 tuổi trở lên có nguy cơ mắc các triệu chứng nghiêm trọng cao nhất;

Người có bệnh lý nền: 99% số ca Covid-19 tử vong là người có các bệnh lý nền mạn tính, như bệnh tim, thận, phổi tắc nghẽn mạn tính, suy giảm hệ thống miễn dịch,…;

Nam giới và nữ giới có khả năng nhiễm virus Covid-19 như nhau, nhưng nam giới có thể gặp nhiều biến chứng nghiêm trọng và tỷ lệ tử vong cao hơn, do thói quen và hành vi ở nam giới như ít quan tâm bệnh tật, không có thói quen rửa tay đúng cách, thường xuyên hút thuốc lá và sử dụng đồ uống có cồn,…

Covid-19 là thảm họa toàn cầu có khả năng tước đoạt những điều quý giá nhất trong cuộc sống của con người: sức khỏe, tiền bạc, người thân. Do đó, phòng ngừa bệnh, và khai báo ngay cho các cơ quan y tế khi xuất hiện triệu chứng là điều cần thiết và quan trọng nhất mà người dân cần lưu tâm. Đồng hành cùng người dân trong cuộc chiến chống Covid-19, tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể trước những căn bệnh truyền nhiễm,